Klasyfikacja szlaków kulturowych - Zbójnikolandia

POTRZEBA WPROWADZENIA DODATKOWEGO KRYTERIUM KLASYFIKACJI SZLAKÓW TURYSTYCZNO-KULTUROWYCH.

Te szlaki, w odniesieniu do których występują wszystkie lub liczne ze wskazanych braków (a jest ich w Polsce znaczna większość), nie w pełni potrafią przez to sprostać wymaganiom współczesnego turysty. Sam jednak turysta przekonuje się o tym często dopiero na miejscu, co może skutkować jego rozczarowaniem na skutek np. niemożności zwiedzenia obiektu, dla którego obejrzenia podjęta została wyprawa, a nawet stresem, np. przy stwierdzeniu braku obiektów noclegowych lub gastronomicznych na miejscu, braku wolnych miejsc w nich, znacznie ograniczonej oferty komunikacyjnej i związaną z tym nieoczekiwaną niemożnością wydostania się z małej miejscowości w późniejszych godzinach. Problemy te dotyczą wszystkich rodzajów szlaków turystycznych. W ciągu dziesięcioleci, które upłynęły od wyznaczenia pierwszych szlaków turystycznych w naszym kraju rozumienie turystyki uległo znacznemu przeobrażeniu. Dla większości korzystających z jej oferty wyprawa turystyczna nie jest już tylko przygodą na obcym terenie lecz dobrze zorganizowanym sposobem na ciekawe i sensowne spędzanie wolnego czasu. Znaczna zaś część turystów kulturowych to osoby nie ukierunkowane na zwiedzanie przede wszystkim szlaków w terenie pozamiejskim, lecz w miastach lub okolicach posiadających infrastrukturę turystyczną na określonym minimalnym poziomie. Oczekują oni podczas zwiedzania szlaku spełnienia ich podstawowych potrzeb a także spodziewają się na miejscu partnera (koordynatora), mogącego im zapewnić organizację ich pobytu, zwiedzania i ewentualnie także przemieszczania się. Dlatego szczególnie w ofercie skierowanej do nich istnieje pilna konieczność wprowadzenia w kategoryzacji i opisie szlaków turystycznych takiego kryterium, w oparciu o które dokonałoby się jasne rozróżnienie oferty szlaków na te spełniające najważniejsze wymagania dzisiejszego turysty i te, które (niezależnie od ciekawej tematyki i kulturowej wartości ich oferty) spełniają je tylko w części lub nie spełniają w ogóle.

Przedstawiony w cytowanej publikacji dodatkowy podział (zastosowany przez jej autora do licznych opisanych tam szlaków turystyczno-kulturowych, obejmuje dwie zasadnicze kategorie: szlaków materialnych i szlaków wirtualnych, przy czym te ostatnie mogą być dodatkowo rozróżniane ze względu na fakt spełniania przez nie przynajmniej niektórych kryteriów szlaku w terenie lub tez (jeśli ich nie spełniają w ogóle) ze względu sposób ich wyznaczenia [Mikos v. Rohrscheidt, s. 292nn]. Autor przytacza przy tym jako przykład ściślejszej definicji szlaku turystycznego powszechnie uznawany w niemieckim obszarze językowym zestaw 10 kryteriów ustalonych przez Niemiecką Federację Turystyki z roku 1981 [Steinecke 2007, s.34, Mikos v. Rohrscheidt 2008, s. 293, przypis], następnie zaś pomijając te z nich, które uważa za oczywiste w przypadku każdego szlaku (jak np. wymaganie jednoznacznej nazwy, ścisłe określenie przebiegu szlaku, czy też faktyczne uznanie przez władzę państwową, regionalną lub lokalną, choćby w postaci przyznania środków publicznych) proponuje użycie kilku spośród nich, ujętych przez niego częściowo w formie rozbudowanej w trzy kryteria, oraz dołącza do nich jeszcze czwarte kryterium, jego zdaniem decydujące szczególnie w warunkach polskich o pełnej funkcji szlaku turystyczno-kulturowego Rozwinięte przez Mikos-Rohrscheidt kryteria szlaku materialnego (tak zostaje określony szlak w pełnej postaci) to: postulat oznaczenia „in situ”, uzasadnionej tematyzacji szlaku oraz jego koordynacji, natomiast warunek dołączony to kryterium dostępności [Mikos v. Rohrscheidt 2008, s. 294].

Szlakiem materialnym można zatem zgodnie z tą propozycją nazwać tylko taki szlak, który oprócz posiadania nazwy, trwałości oferty (a więc nie jednorazowej, krótkoterminowej lub sezonowej) oraz własnego logo spełnia poniżej wskazane podstawowe kryteria:

1. Kryterium oznaczenia „in situ”: Szlak materialny musi posiadać jednolite oznaczenie obiektów „na miejscu”, czyli zarówno informacje w postaci znaków w terenie, na trasach prowadzących pomiędzy poszczególnymi miejscowościami szlaku jak i w pobliżu jego poszczególnych obiektów, a także przy samych obiektach. Spełniony jest w ten sposób podstawowy warunek szlaku turystycznego w ogóle, to znaczy jego wyznaczenie w terenie. Jednocześnie oznaczenie powinno być na tyle dokładne i skuteczne, by każdy podróżujący szlakiem nawet nie posiadając map i przewodników mógł dzięki niemu zorientować się w lokalizacji jego poszczególnych obiektów i został przez to zachęcony do ich odwiedzenia. Oznaczenie szlaku nie tylko bowiem ułatwia jego zwiedzenie przez „kulturowo motywowanych” i „kulturowo zainteresowanych” turystów, którzy świadomie wybrali te ofertę jako temat swojej wyprawy, ale także pełni rolę jego wizytówki w odniesieniu do znacznie większej grupy turystów „przyciąganych kulturowo” [Mikos v. Rohrscheidt 2008, s. 38-39], czyli tego bardzo licznego kręgu ludzi, którzy zasadniczo nie planują swojej wyprawy jako kulturowej a których jego oferta może zainteresować już w trakcie odbywanej podróży. Oznaczenie powinno obejmować na samej trasie na każdej tablicy informacyjnej przy drogach: 1. logo szlaku, 2. nazwę szlaku, 3.kategoria szlaku (jako podtytuł) „szlak materialny” lub „materialny szlak kulturowy”, zaś na większych tablicach przy obiektach lub zespołach obiektów tworzących szlak dodatkowo: 4. adres i telefon koordynatora, 5. podaną długość i umieszczoną mapkę szlaku, 6. adres oficjalnej strony internetowej szlaku, 7. nazwę danego obiektu lub zespołu obiektów.
2. Kryterium dostępności: Ma ono dotyczyć wszystkich lub „prawie wszystkich” [Mikos v. Rohrscheidt 2008, s. 294] obiektów szlaku i zapewnić w ten sposób korzystającym z jego oferty faktyczną możliwość zwiedzenia wybranych przez nich atrakcji szlaku, zgodnie z jego deklarowaną ofertą. To właśnie kryterium należy uważać za szczególnie ważny sprawdzian faktycznego funkcjonowania szlaku jako pełnej oferty tego rodzaju. Przyczynę wprowadzenia tego postulatu i przypisania mu tak szczególnej wagi jest fakt, że w polskich warunkach najczęściej właśnie zaniedbywanie udostępniania obiektu turystom, mylna czy tez nieaktualna informacja na temat godzin otwarcia oraz brak możliwości natychmiastowej interwencji na miejscu w sprawie otwarcia obiektów stanowią powody niezadowolenia zwiedzających z oferty szlaków lub też niewielkiego stopnia wykorzystania tej oferty przez organizatorów turystyki zbiorowej. Omawiany warunek dostępności nie posiada jednak charakteru absolutnego – nie chodzi w nim o faktyczne stałe czy całodzienne otwarcie każdego obiektu. W wypadku obiektów mniejszych lub rzadziej odwiedzanych wystarczy zapewnienie możliwości ich udostępnienia na życzenie turystów codziennie lub niemal codziennie w wyznaczonych godzinach, na przykład w postaci „klucz na telefon” – również jeśli miałoby się to wiązać z koniecznością dodatkowego opłacenia za tę usługę personelu opiekującego się obiektem przez turystów, jednakże według ustalonego cennika. Jasno ustalone zasady udostępniania mniejszych lub położonych z dala od miejskich ośrodków obiektów (jak np. zabytkowych kościołów, małych wiejskich muzeów, licznych cennych budowli bez stałej opieki na miejscu) zredukują częste na polskiej prowincji przypadki traktowania turystów jak intruzów lub żądania od nich samowolnie ustalanych opłat, na które nie są przygotowani.
3. Kryterium uzasadnionej tematyzacji: Szlak nie tylko powinien posiadać adekwatną do swej tematyki nazwę, ale także jego przebieg i dobór istotnych dla niego obiektów powinien się opierać na fachowej literaturze. Wiarygodne publikacje zwarte (lub zbiór osobnych publikacji) o charakterze naukowym oraz popularno-naukowym uzasadniają temat i przebieg szlaku. Stanowią one zatem merytoryczną podstawę do jego wyodrębnienia na danym terytorium oraz zaliczenia przynajmniej znacznej większości wskazanych atrakcji (miejscowości, miejsc i obiektów lub powtarzalnych wydarzeń) do jego tak a nie inaczej wyznaczonego przebiegu w terenie. Z uwagi na konieczność stałego upowszechniania tematu szlaku minimum jedna zwarta publikacja na jego temat o charakterze popularnym (opisująca temat szlaku i zawierająca aktualizowane informacje) powinna być wydawana co najmniej raz na 3 lata.
4. Kryterium koordynacji: Szlak znajduje się pod stałą opieką stałego koordynatora: władz publicznych, instytucji, podmiotu życia gospodarczego, stowarzyszenia lub innego formalnie określonego zespołu osób, który został do tego specjalnie powołany lub wskazany przy okazji utworzenia szlaku lub nadawania mu materialnego statusu. Może to być taki podmiot, dla którego koordynacja szlaku jest zadaniem zarówno wyłącznym jak i głównym lub też tylko dodatkowym zadaniem zleconym (np. regionalna lub lokalna placówka informacji turystycznej). Istotnymi zadaniami koordynatora są: monitorowanie stanu szlaku (w tym stanu i stopnia dostępności obiektów znajdujących się w jego ramach), wytwarzanie, zestawianie i publikacja, a także aktualizacja przydatnych turystom informacji na temat szlaku i jego funkcjonowania (np. w Internecie lub w papierowych materiałach informacyjnych, w prasie), udzielanie informacji ciągłej na temat funkcjonowania szlaku i dostępności poszczególnych obiektów, kierowanie wspólnymi przedsięwzięciami poszczególnych obiektów wchodzących w skład szlaku (np. w dziedzinie promocji, tworzenia lub utrzymania tras, oznaczeń itd.) lub inicjowanie takich przedsięwzięć, reprezentowanie szlaku podczas imprez targowych, konferencji itd. Do jego zadań mogą także dodatkowo należeć: organizowanie regularnych lub jednorazowych eventów związanych z tematem szlaku, inicjowanie, współtworzenie i koordynacja pakietów usług turystycznych związanych ze szlakiem lub jego poszczególnymi obiektami czy odcinkami albo pośrednictwo w świadczeniu takich usług (jak np. pośrednictwo w usługach przewodnickich czy noclegowych), przyjmowanie skarg i wniosków w związku z funkcjonowaniem szlaku i działanie w kierunku eliminowania mankamentów oraz wiele innych.

Szlaki nie spełniające jednego lub kilku spośród opisanych kryteriów mogą być określane mianem wirtualnych szlaków turystyczno-kulturowych (ale poza tą grupą także np. wirtualnych szlaków tematycznych, geologicznych i in.), jednakże tylko wtedy, jeśli jednocześnie: stanowią stałą (nie jednorazową) ofertę turystyczną w formie trasy o jasno wyodrębnionym temacie, posiadają odrębne logo i we własnych informacjach zawierają przynajmniej a) opis szlaku i jego atrakcji zgodny z tematem przynajmniej w istotnej części, b) dokładnie podany (niekoniecznie zaś już oznaczony „in situ”) przebieg trasy oraz c) ofertę wycieczek na tej trasie (przez co należy rozumieć opublikowaną w ramach informacji o szlaku propozycję przynajmniej jednej tematycznej wycieczki, odpowiadającą jego przebiegowi). Znaczna ilość aktualnie istniejących polskich szlaków turystyczno-kulturowych o zasięgu krajowym (a nawet międzynarodowym), a także wielka liczba szlaków regionalnych lub lokalnych (trasy) należy właśnie do tej grupy.

Wspomniane opracowanie przedstawia także inne oferty turystyczno-kulturowe w formie wypraw po szlakach tematycznych lub regionalnych, istniejące jedynie w postaci publikacji typu przewodnikowego lub powtarzalnych ofert biur podróży, nie spełniające zatem nawet kryteriów szlaku wirtualnego, które proponuje nazywać trasami wirtualnymi. [Mikos v. Rohrscheidt 2008, s. 309-311].

Dla lepszej orientacji projektujących i wyznaczających nowe szlaki turystyczno-kulturowe należy jeszcze uzupełnić podany podział o wewnętrzną klasyfikację komponentów w pełni rozwiniętego szlaku. Cytowana już publikacja na temat szlaków podaje cztery grupy ich istotnych komponentów: a) atrakcje pierwotnie nie stworzone dla celów turystycznych; zatem atrakcje oryginalne, właściwe nośniki wartości kulturowych, (zamki, świątynie, zabytkowe centra miast, dawne obiekty techniki itd.), b) atrakcje stworzone dla celów turystycznych (muzea, eventy, parki tematyczne itd.), c) miejsca usług dla turystów (obiekty noclegowe, restauracje, sklepy z pamiątkami, wypożyczalnie samochodów i rowerów, amfiteatry itd.) oraz d) instytucje, organizacje i stowarzyszenia, powołane dla celów obsługi szlaku lub wykonujące tę działalność obok innych swoich czynności [Puczko L., Ratz T. 2007, s. 133]. Warto przy tym wskazać zwłaszcza na fakt, że obiekty wymienione w punkcie „c” są traktowane jako integralny komponent szlaków. W polskiej rzeczywistości bardzo często ten aspekt jest niedoceniany: liczne szlaki są projektowane i wyznaczane bez uwzględnienia tego właśnie komponentu, niemal zawsze zaś usługodawcy z tego sektora nie są włączeni w ich codzienną działalność (i w ogólną ofertę szlaku), co w konsekwencji utrudnia ich funkcjonowanie jako szlaków pełnych (materialnych) i znacznie ogranicza akceptację i wykorzystanie ich oferty przez organizatorów turystyki, zwłaszcza zaś indywidualnych turystów.